Alfabet Braille’a to wypukłe pismo punktowe, pozwalające na samodzielne pisanie i czytanie osobom niewidomym oraz słabowidzącym, takim, które już nie są w stanie korzystać z pomocy optycznych. Został opracowany dopiero w XIX wieku przez niewidomego szesnastoletniego Francuza, Louisa Braille’a, który w wyniku wypadku stracił wzrok.
Na czym polega alfabet Brajla?
Podstawę alfabetu stanowi sześciopunkt, składający się z dwóch kolumn. Licząc od góry, lewa kolumna to punkty 1, 2 i 3, a prawa – 4, 5 oraz 6. Różna kombinacja i ilość punktów tworzy pojedynczą literę alfabetu, a także zapis matematyczny, chemiczny oraz muzyczny. Sześciopunkt ma swoje standardowe rozmiary: pojedynczy znak jest na tyle duży, żeby był możliwy do rozpoznania dotykiem, a jednocześnie na tyle mały, żeby zmieścił się pod opuszką palca.
Brail w edukacji
Niewidome dzieci, kształcące się w ośrodkach szkolno-wychowawczych dla osób z dysfunkcją wzroku, są uczone alfabetu Brajla. Do pisania dawniej wykorzystywały tabliczkę brajlowską i rysik. Tabliczka składała się z podstawki i nakładki, między które wkładało się kartkę. Podkładka miała dziurki w takich samych odstępach, jak punkty brajlowskie, a nakładka – otwory wielkości jednego znaku. Obecnie używają do tego maszyny brajlowskiej. Pisanie na tabliczce było dość męczące i czasochłonne, ze względu na to, że każdy punkt składający się na daną literę, trzeba było pojedynczo wybić, w przeciwieństwie do maszyny, na której kombinację klawiszy odpowiadającą za konkretny znak naciska się jednocześnie. Niedogodnością może być hałas podczas pisania na maszynie, ale raczej większość użytkowników już się do tego przyzwyczaiła. Podręczniki i zeszyty niewidomych dzieci objętościowo zajmują więcej miejsca, ponieważ papier brajlowski jest grubszy od standardowego, a na stronie mieści się znacznie mniej informacji.
Nabycie umiejętności płynnego czytania na dalszych etapach edukacyjnych pozwala na korzystanie z takich pomocy, jak wypukłe mapy czy tablice chemiczne, oraz ułatwia posługiwanie się podstawowymi przyborami matematycznymi, takimi jak linijki, ekierki i kątomierze, posiadające wypukłe oznaczenia.
Niektórzy uczniowie na późniejszych etapach kształcenia wolą korzystać z możliwości, jakie daje postęp technologiczny, i piszą na komputerze, korzystają z materiałów w wersji elektronicznej, jeśli takie są dostępne, słuchają audiobooków… Każde z tych rozwiązań ma wady i zalety. Problem dla niektórych stanowi duża objętość książek brajlowskich oraz fakt, że często nowe podręczniki są drukowane z opóźnieniem. Natomiast bazowanie na komputerze i czytniku ekranu, brak systematycznego kontaktu ze słowem pisanym, sprzyja robieniu większej ilości błędów. Często jest też tak, że zwolennicy nowoczesnych technologii w edukacji łączą dostępne możliwości i wykorzystują zapis brajlowski przy nauce przedmiotów ścisłych.
Do zalet pisma punktowego można zaliczyć też wspomaganie się brajlowskimi notatkami, jest ono bardzo pomocne podczas publicznych wystąpień, nawet jeśli korzysta się z prezentacji multimedialnej.
Brajl w codziennym życiu
Znajomość alfabetu Braille’a ułatwia wykonywanie podstawowych czynności samoobsługowych. Odczytywanie brajlowskich napisów znajdujących się na opakowaniach leków jest zdecydowanie szybsze niż wspomaganie się aplikacjami przetwarzającymi tekst na mowę lub skanującymi kody kreskowe i QR. Takie informacje ułatwiają osobom niewidomym kontrolę nad przyjmowanymi lekarstwami, muszą one pamiętać tylko o tym, żeby buteleczki i listki odkładać do opakowań, w których są one sprzedawane.
Brajlowskie etykiety również ułatwiają pracę w kuchni. Można je umieścić na różnych słoikach czy opakowaniach z przyprawami. Nie trzeba wąchać zawartości każdej torebki lub wspomagać się aplikacją, wystarczy odpowiednia segregacja lub przesypywanie produktów do właściwych pojemników. Tak samo wygląda sytuacja z oznaczaniem chemii czy kosmetyków, mających podobne opakowania.
Dużym ułatwieniem są też brajlowskie oznaczenia znajdujące się na dowodzie osobistym oraz na legitymacji osoby niepełnosprawnej. Jest to istotne, bo większość dokumentów i przeróżnych kart ma tą samą wielkość, jeśli nie posiadają jakichkolwiek wypukłych elementów, to dla osoby niewidomej nie różnią się niczym od siebie.
Etykiety można też przyklejać na segregatory i teczki, co niewątpliwie przyczynia się do zachowania porządku w dokumentach. Zastosowanie brajlowskich oznaczeń jest bardzo szerokie, zależy tylko od pomysłów i potrzeb osoby niewidomej.
Brajl w przestrzeni publicznej
Tabliczki brajlowskie z powodzeniem wykorzystywane są także w przestrzeni publicznej. Niektóre szkoły i uczelnie, chcąc się przyczynić do zwiększania samodzielności niewidomych uczniów i studentów, dbają o oznaczenie numerów sal tabliczkami brajlowskimi, umieszczanymi na drzwiach lub na ścianie na wysokości klamki.
Na tabliczki można też trafić w budynkach dworców kolejowych; znajdują się na poręczach schodów, prowadzących na perony. Oznaczenia w alfabecie Brajla znajdują się również w windach. Coraz częściej można się też spotkać z wypukłymi makietami, mającymi zobrazować osobom niewidomym przestrzeń dworca lub innego budynku użyteczności publicznej.
Kolejna dobra praktyka PKP to umieszczanie, w nowszych składach pociągów, w wagonach bezprzedziałowych, na bocznej powierzchni oparcia fotela, brajlowskiej tabliczki informującej o numerze miejsca. W wagonach z przedziałami takie oznaczenia znajdują się na drzwiach przedziału. Dzięki temu, osoba niewidoma, chcąc opuścić na chwilę swoje miejsce, nie musi dokładnie liczyć mijanych drzwi lub foteli.
Z tabliczkami w alfabecie Brajla coraz częściej można się spotkać także w muzeach i ogrodach botanicznych.
Brajl i nowoczesne technologie
W czasach nieustannego rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych powstaje coraz więcej programów i urządzeń dedykowanych osobom z dysfunkcją wzroku. Niektóre rozwiązania tyflo informatyczne bazują na wynalazku młodego Francuza i wykorzystują sześciopunkt. Linijki i monitory brajlowskie, łączące się z komputerem lub telefonem, pozwalają na wyświetlenie w brajlu tego, co znajduje się na ekranie urządzenia, z którym są powiązane. Drukarki brajlowskie umożliwiają sprawne drukowanie tekstu wyświetlającego się na ekranie komputera.
Ciekawym rozwiązaniem jest funkcja, która przyspieszyła wpisywanie tekstu na ekranie dotykowym przez osoby niewidome. Telefony z systemem iOS posiadają opcję: wejście ekranu Brajla, polega ona na tym, że punkty tworzące sześciopunkt są wirtualnie rozmieszczone na ekranie dotykowym tak, żeby umożliwić jednoczesne dotknięcie kilku punktów tworzących znak brajlowski. Dzięki temu, tworzenie dłuższych tekstów nie jest tak uciążliwe i czasochłonne, jak w przypadku korzystania z tradycyjnej klawiatury wyświetlanej na ekranie dotykowym, na której trzeba lokalizować każdy znak.
Pomimo upływu czasu, nikt nadal nie opracował doskonalszego systemu umożliwiającego pisanie i czytanie osobom niewidomym niż alfabet Braille’a. W środowisku osób z dysfunkcją wzroku są zarówno zwolennicy, jak i przeciwnicy nauczania alfabetu opracowanego przez młodego Francuza. Preferencje zależą od stopnia opanowania umiejętności posługiwania się nowoczesnymi technologiami, od posiadanego sprzętu i indywidualnych przyzwyczajeń. Powyższe przykłady z pewnością nie wyczerpują sytuacji, w których pełni on nieocenioną rolę. Świadczą one o tym, że zastosowanie pisma punktowego jest bardzo szerokie. Pokazują też, że tradycje można z powodzeniem łączyć z nowoczesnością. Nieustanny rozwój technologiczny nie musi wypierać alfabetu Brajla, a jedynie może zmieniać sposób jego wykorzystania.
Testerka dostępności cyfrowej. Kształciła się w ośrodku dla osób słabo widzących i niewidomych w Bydgoszczy, a później studiowała w Gdyni na kierunku technik masażysta oraz pedagogikę.
Zdobywała doświadczenie zawodowe w klubie fitness. Aktywnie uprawia sport, reprezentując klub „Łuczniczka” w Bydgoszczy, grając w bowling i kręgle.
Brała udział w imprezach sportowych w Polsce i za granicą. Sport daje jej odwagę i motywuje do stawiania nowych celów.
W wolnym czasie czyta, spaceruje z psem i jeździ na rowerze.