Artykuły

5 maja obchodzimy Europejski Dzień Walki z Dyskryminacją Osób z Niepełnosprawnością, w Polsce jest to również Dzień Godności Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną. W tym dniu warto zwrócić uwagę na problemy i wyzwania, z jakimi mierzą się osoby z niepełnosprawnością. Jest to również okazja do podkreślenia przysługującego każdemu człowiekowi, niezależnie od jego poziomu sprawności i posiadanych umiejętności, prawa do podmiotowego traktowania, równego dostępu do informacji, edukacji, opieki zdrowotnej oraz rynku pracy. Możliwość aktywnego uczestniczenia w życiu rodzinnym, społecznym i zawodowym przyczynia się do większej niezależności oraz wiary we własne możliwości.

Bariery, na które natrafiają osoby z niepełnosprawnością w codziennym funkcjonowaniu oraz przeszkody, które utrudniają lub uniemożliwiają im realizację planów, są wynikiem czynników społecznych, systemowych i kulturowych. Powinny być one wyzwaniem do zmiany otaczającej rzeczywistości oraz dostosowywania jej do specyficznych potrzeb każdego użytkownika. W Polsce żyją ponad 4 miliony osób z niepełnosprawnością, z czego około 100 tysięcy stanowią osoby z niepełnosprawnością intelektualną, które są szczególnie zagrożone izolacją i wykluczeniem społecznym ze względu na duże zróżnicowanie tej grupy. Doświadczają one trudności w nauce, wykonywaniu podstawowych czynności samoobsługowych, porozumiewaniu się i nabywaniu kompetencji społecznych.

Dyskryminacja jest zjawiskiem polegającym na niesprawiedliwym traktowaniu ze względu na poziom sprawności, wiek, płeć, religię, status społeczno-ekonomiczny czy narodowość. Na większość tych czynników dana osoba nie ma wpływu. Dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność występuje, gdy dana osoba z powodu posiadanej niepełnosprawności jest gorzej traktowana w porównaniu z inną osobą będącą w podobnej sytuacji. Jest to przejaw dyskryminacji bezpośredniej. Natomiast, gdy pozornie neutralny przepis lub praktyka stawia w niekorzystnej sytuacji osobę z niepełnosprawnością w porównaniu z innymi osobami, mamy do czynienia z dyskryminacją pośrednią. Wyjątek stanowi sytuacja, w której stosowane kryteria i obowiązujące przepisy są obiektywnie uzasadnione.

Przejawem dyskryminacji są także wszystkie niepożądane zachowania związane z niepełnosprawnością, które prowadzą do naruszenia godności danej osoby oraz do stworzenia onieśmielającej, poniżającej lub wrogiej atmosfery. Dyskryminacja może przybierać formę jednorazowego incydentu lub długotrwałego procesu, jej przejawem może być między innymi brak dostępu do edukacji, pracy, krzywdzące żarty, odrzucenie przez grupę rówieśniczą, agresja oraz problemy z dostępnością transportu, budynków i miejsc użyteczności publicznej. Dyskryminacja z powodu niepełnosprawności negatywnie wpływa na emocjonalny i społeczny rozwój człowieka. Szczególnie narażone na wykluczenie społeczne są osoby doświadczające dyskryminacji ze względu na kilka cech, dlatego kluczowe jest podejmowanie działań przyczyniających się do eliminowania jakichkolwiek przejawów nierównego traktowania.

Do przyczyn dyskryminacji można zaliczyć brak wiedzy dotyczącej funkcjonowania osób z niepełnosprawnościami, strach, niepewność, uprzedzenia i głęboko zakorzenione stereotypy. Niekorzystny obraz osób z niepełnosprawnościami przedstawiany w mediach także w większości przypadków sprzyja utrwalaniu błędnych przekonań i prowadzi do dyskryminacji. Niestety zdarzają się też sytuacje, w których niektórzy ludzie chcąc podnieść swoją samoocenę, zaczynają postrzegać i traktować inne grupy jako mniej wartościowe. Edukacja odgrywa istotną rolę w zmianie postrzegania osób z niepełnosprawnościami i przełamywaniu funkcjonujących barier. Poprzez upowszechnianie dobrych praktyk, prezentację możliwości i potencjału osób z niepełnosprawnością oraz rozwijanie wrażliwości na ich potrzeby, można przyczynić się do tworzenia otwartego społeczeństwa, unikającego jakichkolwiek przejawów dyskryminacji oraz akceptującego różnorodność i indywidualizm każdej jednostki. Pomocne mogą być też akty prawne nakładające na podmioty gospodarcze i instytucje publiczne obowiązek dostosowania świadczonych usług i oferowanych produktów do możliwości użytkowników mających szczególne potrzeby. Efektem respektowania praw przysługujących każdemu człowiekowi powinna być możliwość ciągłego rozwoju i realizowania się na każdej płaszczyźnie życiowej.