Artykuły

Na początkowym etapie kształcenia, wybór szkoły podstawowej zazwyczaj uzależniony jest od miejsca zamieszkania i rejonizacji. Niektórzy rodzice, mający sprecyzowane oczekiwania, wybierają placówkę, biorąc pod uwagę zainteresowania dziecka oraz nurt pedagogiczny, zgodnie z którym prowadzone będą zajęcia edukacyjne i wychowawcze. Natomiast w przypadku dzieci z niepełnosprawnościami, inne czynniki są priorytetowe.

Wybór placówki edukacyjnej dla osoby słabowidzącej lub niewidomej zależny jest od zaawansowania problemów ze wzrokiem oraz od tego, kiedy się one pojawiły. Rodzice dzieci, mających od urodzenia problemy ze wzrokiem, mają do dyspozycji kilka możliwości.

• Pierwszą opcją są specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze dla osób słabowidzących i niewidomych. Specjalizują się one w kształceniu tej grupy uczniów, pracują w nich osoby z wykształceniem tyflopedagogicznym. Niestety jest ich tylko kilka na terenie Polski, znajdują się one w takich miastach jak: Bydgoszcz, Kraków, Wrocław, Łódź, Laski pod Warszawą, Dąbrowa Górnicza, Warszawa, Owińska pod Poznaniem, Chorzów czy Lublin. Posiadają internat przeznaczony dla osób, których miejsce zamieszkania uniemożliwia codzienne dojazdy. W procesie rekrutacji wymagane jest orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, wydawane przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Klasy liczą około 10 osób. Uczniowie mogą korzystać z różnych zajęć rewalidacyjnych, takich jak rehabilitacja wzroku czy orientacja przestrzenna, są one dostosowane do ich indywidualnych potrzeb. W większości ośrodków naukę można kontynuować od pierwszej klasy szkoły podstawowej do ukończenia 24 roku życia.

W Kujawsko-Pomorskim Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym nr 1 dla Dzieci i Młodzieży Słabo Widzącej i Niewidomej im. Louisa Braille’a funkcjonuje szkoła podstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, szkoła branżowa, szkoła policealna oraz od roku szkolnego 2023-2024 przedszkole z oddziałami dla dzieci od 3 do 6 roku życia. Placówka oferuje także wczesne wspomaganie rozwoju dziecka; jest to punkt konsultacyjny dla rodziców dzieci, które jeszcze nie rozpoczęły edukacji. W bydgoskim technikum można kształcić się w zawodach: technik masażysta oraz technik logistyk. Z kolei w zakresie szkoły branżowej można wybierać w takich zawodach jak: operator maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych, ślusarz, mechanik – monter maszyn i urządzeń, kucharz oraz pracownik pomocniczy obsługi hotelowej. Natomiast w ofercie szkoły policealnej jest technik masażysta, technik tyfloinformatyk, technik administracji a także florysta. W większości przypadków oferta edukacyjna ośrodków dla osób słabowidzących i niewidomych się pokrywa, ale niektóre z nich tworzą kierunki kształcenia niedostępne w pozostałych placówkach. W Krakowie zwrócono uwagę na edukację muzyczną, na etapie technikum dodatkowo dostępne są takie kierunki jak technik realizacji dźwięku/nagrań oraz technik architektury krajobrazu, a w zakresie szkoły policealnej technik realizacji nagrań. Na uwagę zasługuje też kierunek rękodzielnik wyrobów włókienniczych, oferowany przez szkołę branżową w Laskach.

Pracownie w bydgoskim ośrodku są wyposażone w udźwiękowione komputery, drukarki brajlowskie, mapy tyflograficzne, modele przestrzenne oraz inne pomoce edukacyjne, ułatwiające przekazywanie wiedzy oraz przyswajanie informacji i nowych umiejętności osobom mającym problem ze wzrokiem. Dodatkowo na stanie bibliotek są podręczniki brajlowskie oraz podręczniki w powiększonym druku.

Do ośrodków szkolno-wychowawczych jest przyjmowanych coraz więcej osób ze sprzężoną niepełnosprawnością. Tworzenie klas, w których są zarówno osoby mające problem ze wzrokiem, jak i uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną, dezorganizuje zajęcia oraz spowalnia pracę.

• Kolejną opcją są szkoły integracyjne, znajdujące się w pobliżu domu, dzięki którym odpada konieczność bolesnej rozłąki dzieci z rodzicami. W takich klasach uczeń z dysfunkcją wzroku może korzystać ze wsparcia nauczyciela wspomagającego. Niektórzy uczniowie nie mają problemu z funkcjonowaniem w klasach integracyjnych, nawiązują cenne przyjaźnie, sprawnie przyswajają wiedzę oraz rozwijają zainteresowania. Pomimo zaangażowania rodziców i nauczyciela, nie każde dziecko potrafi odnaleźć się w takim systemie, ze względu na zbyt dużą ilość uczniów z różnymi niepełnosprawnościami i potrzebami będącymi w jednej klasie. Dodatkowo nauczyciel wspomagający nie zawsze jest obecny na wszystkich lekcjach. Integracja szkolna nie jest jedyną drogą prowadzącą do integracji społecznej.
• Innym rozwiązaniem są szkoły ogólnodostępne, które są często wybierane ze względu na niewielką odległość od miejsca zamieszkania i brak konieczności przebywania w internacie; rozłąka z rodziną jest szczególnie trudna dla najmłodszych dzieci. Próbę nauki w takich szkołach podejmują też osoby, których problemy ze wzrokiem nie są na tyle zaawansowane, lub ich schorzenie rozwija się stopniowo. Często jest też tak, że dzieci uczą się podstaw w ośrodkach dla osób mających problem ze wzrokiem, a na dalszych etapach kształcenia, mając solidne podstawy zarówno w zakresie płynnego posługiwania się alfabetem Braille’a, jak i obsługi komputera i technologii wspomagających, oraz samodzielnego poruszania się z białą laską, decydują się na szkołę ogólnodostępną.
• Najmniej korzystnym rozwiązaniem jest chyba nauczanie indywidualne. Pomimo tego, że cała uwaga nauczyciela jest skupiona na uczniu i jego indywidualnych potrzebach, to cierpią na tym umiejętności społeczne, ponieważ ma on bardzo ograniczony kontakt z rówieśnikami.

Jeśli chodzi o kształcenie na poziomie wyższym, to wybierając kierunek studiów należy wziąć pod uwagę indywidualne predyspozycje i zainteresowania. Niektóre większe uczelnie posiadają biura do spraw osób niepełnosprawnych, oferujące odgórne rozwiązania w zakresie dostosowywania form egzaminów i zaliczeń, udostępniania materiałów edukacyjnych oraz możliwości nagrywania wykładów, korzystania ze wsparcia asystenta, który pomaga w robieniu notatek, dostosowywaniu materiałów edukacyjnych, a także przemieszcza się z niewidomym studentem na terenie uczelni. Studiując na mniejszych uczelniach, zazwyczaj na niewidomym studencie spoczywa odpowiedzialność za wypracowanie indywidualnych rozwiązań dostosowanych do jego potrzeb i możliwości. Powinien on z każdym wykładowcom uzgodnić zasady udostępniania materiałów oraz formę zaliczeń. Często nauczyciele i wykładowcy, którzy nie mieli wcześniej styczności z osobą mającą problem ze wzrokiem, nie zdają sobie sprawy z tego, jak ona funkcjonuje i czego potrzebuje. To wiedzą i zaangażowaniem student powinien ich do siebie przekonać.

W o wiele gorszej sytuacji są osoby, które nagle straciły wzrok i nie są w stanie kontynuować nauki na wybranym kierunku lub wykonywać dotychczasowej pracy. Muszą nauczyć się wykonywania podstawowych czynności i funkcjonowania po niewidomemu. Przymus przekwalifikowania się i konieczność znalezienia nowej ścieżki edukacyjno-zawodowej wymagają odwagi oraz wytrwałości w dążeniu do celu.

Jaką szkołę wybrać? Na to pytanie nie ma prostej i jednoznacznej odpowiedzi. Na pewno nie ma idealnego systemu, który rozwiązywałby wszystkie problemy. Dokonując analizy dostępnych opcji, należy wziąć pod uwagę takie czynniki, jak: rodzaj i stopień niepełnosprawności, kiedy pojawiły się problemy ze wzrokiem, potrzeby i zainteresowania, sytuacja rodzinna i możliwość zaangażowania się rodziców w proces edukacji dziecka, wiek ucznia i jego zdolność do podejmowania samodzielnych racjonalnych decyzji, posiadane umiejętności oraz plany na przyszłość młodej osoby. Ze względu na rozwój technologiczny dostęp do wiedzy jest coraz prostszy, co daje większe możliwości w zakresie wyboru odpowiedniej placówki edukacyjnej.

Karolina Rzepa

Testerka dostępności cyfrowej. Kształciła się w ośrodku dla osób słabo widzących i niewidomych w Bydgoszczy, a później studiowała w Gdyni na kierunku technik masażysta oraz pedagogikę.
Zdobywała doświadczenie zawodowe w klubie fitness. Aktywnie uprawia sport, reprezentując klub „Łuczniczka” w Bydgoszczy, grając w bowling i kręgle.
Brała udział w imprezach sportowych w Polsce i za granicą. Sport daje jej odwagę i motywuje do stawiania nowych celów.
W wolnym czasie czyta, spaceruje z psem i jeździ na rowerze.